13 marzec 2025
Uprawa roślin
Zmiany klimatyczne stanowią jedno z najważniejszych wyzwań dla rolnictwa na całym świecie. Wzrost średnich temperatur, zmiany w ilości i rozkładzie opadów oraz nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych mają znaczący wpływ na uprawy, w tym na pszenicę ozimą. Stosowanie odpowiednich technik adaptacyjnych może pomóc rolnikom w minimalizowaniu negatywnych skutków tych zmian. Kluczowe jest tutaj nie tylko dostosowanie sposobu uprawy, terminu siewu, odpowiedniego zarządzania glebą, ale również inwestowanie w nowoczesne technologie i odmiany roślin odpornych na stresy klimatyczne. W ten sposób rolnicy mogą przygotować się na zmieniające się warunki i zapewnić sobie stabilne plony w przyszłości.
Zarządzanie glebą i przygotowanie pola pod siew pszenicy
Stosowanie praktyk poprawiających strukturę i jakość gleby, takich jak uprawa międzyplonów, mulczowanie czy stosowanie doglebowych preparatów mikrobiologicznych np. z serii Biofix, może zwiększyć zdolność gleby do retencji wody i składników odżywczych. Pszenica ozima najlepiej rośnie na glebach średnio ciężkich, żyznych i dobrze przepuszczalnych, o pH w zakresie 6,0-7,5. Idealne są gleby gliniasto-piaszczyste, gliniaste i czarnoziemne.
Znaczenie pH gleby w uprawie pszenicy ozimej
Najprostszą czynnością, którą powinien wykonać każdy plantator jest analiza odczynu gleby. Jeżeli nie możemy wykonać takiej analizy samodzielnie, można zrobić to w najbliższej stacji chemiczno-rolniczej lub skorzystać z pomocy doradców zatrudnionych w firmach dostarczających nawozy i nasiona do rolników. Regularne wapnowanie, a co z tym idzie właściwy odczyn pH, wpływa na strukturę gleby i zdrowie roślin. Neutralizacja kwasowości wspiera rozwój pożytecznych mikroorganizmów, które przyspieszają procesy rozkładu materii organicznej. Optymalne pH wpływa również na dostępność makro- i mikroelementów:
azot (N) - w glebie kwaśnej dostępność azotu jest ograniczona, co może prowadzić do niedoborów i słabszego wzrostu roślin.
fosfor (P) - przy niskim pH fosfor staje się mniej dostępny, ponieważ tworzy nierozpuszczalne związki z żelazem i glinem.
potas (K) - kwaśne gleby mogą również utrudniać roślinom pobieranie potasu.
wapń (Ca) i magnez (Mg) są ważnymi składnikami odżywczymi dla roślin, wapnowanie dostarcza tych pierwiastków, poprawiając ich dostępność w glebie. Wapń wpływa na strukturę komórkową roślin, a magnez jest centralnym składnikiem chlorofilu, kluczowym dla fotosyntezy.
mikroelementy - pH gleby wpływa na dostępność mikroelementów, takich jak mangan, miedź, cynk i bor. W glebie kwaśnej może występować ich nadmiar, co może być toksyczne dla roślin.
Znaczenie płodozmianu i międzyplonów
Stosowanie płodozmianu jest niezbędne dla zrównoważonej i opłacalnej uprawy pszenicy ozimej. Warto rozważyć wprowadzenie różnorodnych upraw, takich jak rośliny strączkowe, oleiste, okopowe i przemysłowe, aby poprawić żyzność gleby, kontrolować choroby i szkodniki. Pszenicę ozimą powinno się uprawiać na tym samym polu co 3-4 lata, aby uniknąć problemów związanych z monokulturą: degradacją gleby i ryzykiem utrwalenia się występujących chorób. Dla poprawy zasobności i struktury gleby znaczenie ma również poplon przed siewem pszenicy ozimej, który powinien być wysiany na kilka tygodni przed planowanym terminem siewu pszenicy, najlepiej w sierpniu. Przykładowe poplony to:
gorczyca biała – szybki wzrost, poprawia strukturę gleby i tłumi chwasty.
facelia błękitna – wzbogaca glebę w azot, poprawia jej strukturę.
rzodkiew oleista – skuteczna w walce z nicieniami, poprawia strukturę gleby.
Płodozmian w uprawie pszenicy ozimej
Rośliny strączkowe – groch, łubin, bobik, soja, rośliny te wzbogacają glebę w azot dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi. Poprawiają strukturę gleby i zostawiają ją w dobrym stanie dla kolejnych upraw.
Rośliny oleiste – rzepak ozimy jest bardzo dobrym przedplonem dla pszenicy ozimej, ponieważ jego głęboki system korzeniowy poprawia strukturę gleby. Ponadto, po rzepaku gleba jest zazwyczaj dobrze odchwaszczona.
Rośliny okopowe – buraki cukrowe, ziemniaki pomagają w poprawie struktury gleby i kontroli chwastów, wymagają jednak intensywnej uprawy gleby, co może być korzystne dla następnych upraw.
Rośliny przemysłowe –kukurydza może być dobrym przedplonem, ale należy zwrócić uwagę na odpowiednie zarządzanie resztkami pożniwnymi i kontrolę chwastów.
Przykładowy płodozmian 4-letni
Rok 1: pszenica ozima - wysiew jesienią, zbiór latem następnego roku.
Rok 2: rzepak ozimy - wysiew jesienią, zbiór latem następnego roku.
Rok 3: roślina strączkowa (np. groch) - wysiew wiosną, zbiór latem.
Rok 4: roślina okopowa (np. buraki cukrowe) - wysiew wiosną, zbiór jesienią.
Rok 5: pszenica ozima -powrót do pszenicy ozimej, po tym jak gleba odpoczęła i została wzbogacona przez różne uprawy.
Stosowanie odpowiedniego płodozmianu to jedna z istotnych technik adaptacyjnych do zmieniających się warunków klimatycznych, pozwalająca równocześnie na ograniczenie stosowania preparatów chemicznych. Korzyści ze stosowania płodozmianu to m.in.:
poprawa żyzności gleby - różne rośliny mają inne wymagania pokarmowe i pozostawiają zróżnicowane resztki organiczne, co wzbogaca glebę.
kontrola chorób i szkodników - różnorodność upraw przerywa cykle życiowe chorób i szkodników specyficznych dla pszenicy.
lepsza struktura gleby - różne systemy korzeniowe roślin pomagają w poprawie struktury gleby i jej przepuszczalności.
zwiększenie plonów - dzięki odpowiedniemu płodozmianowi rośliny są zdrowsze i bardziej produktywne.
(fot. T. Kozar)
Wybór odpowiednich odmian
Hodowla i uprawa odmian pszenicy ozimej odpornych na stresy abiotyczne, takie jak susza, wysoka temperatura czy nadmiar wilgoci, może znacząco zwiększyć odporność upraw na zmieniające się w Polsce warunki klimatyczne.
Odporność na suszę i wysokie temperatury
Wybór odmian odpornych na suszę i wysokie temperatury może znacząco zmniejszyć straty w plonach. Te odmiany mają zazwyczaj zdolność do głębszego zakorzenienia, co pozwala im efektywniej pobierać wodę z głębszych warstw gleby oraz cechują się większą efektywnością fotosyntezy w warunkach stresowych.
Tolerancja na zmienne warunki opadowe
Zmienne warunki opadowe, z epizodami zarówno nadmiernych opadów, jak i suszy, wymagają odmian, które mogą przetrwać w obu tych ekstremalnych sytuacjach. Odmiany tolerujące nadmiar wody w glebie mają często lepiej rozwinięty system korzeniowy, co pozwala na lepsze przystosowanie się do warunków niskiej dostępności tlenu w glebie po intensywnych opadach.
Odporność na choroby i szkodniki
Zmiany klimatyczne mogą prowadzić do nasilenia występowania niektórych chorób i szkodników, które wcześniej były mniej groźne lub występowały rzadziej. Wybór odmian o zwiększonej odporności na te czynniki biotyczne pomaga ograniczyć straty plonów i zmniejszyć konieczność stosowania środków ochrony roślin. Na przykład odmiany odporne na rdze lub septoriozę mogą znacząco zmniejszyć ryzyko epidemii tych chorób w latach o sprzyjających dla nich warunkach.
Elastyczność w terminach siewu
Zmiany w przyrodzie wpływają również na terminy siewu i wegetacji pszenicy ozimej. Odmiany o większej elastyczności fenologicznej, czyli zdolności do przystosowania się do wcześniejszych lub późniejszych terminów siewu, mogą być bardziej korzystne w niestabilnych warunkach klimatycznych. Takie odmiany mogą skuteczniej wykorzystać dostępne zasoby wodne i dostosować się do skróconych okresów wegetacyjnych.
Jakość ziarna
Następujące zmiany mogą wpływać negatywnie na jakość ziarna pszenicy, co ma bezpośredni wpływ na wartość rynkową i przydatność do przetwórstwa. Jaskrawym przykładem był ubiegły rok i opóźnione zbiory spowodowane opadami deszczu, co skutkowało małą ilością ziarna konsumpcyjnego na rynku. Wybór odmian, które utrzymują wysoką jakość ziarna nawet w trudnych warunkach, ma znaczenie dla zachowania opłacalności produkcji. Odmiany te często cechują się stabilnym poziomem białka, glutenu i innych parametrów jakościowych, które są istotne dla przemysłu młynarskiego i piekarniczego.
Odpowiedni wybór odmian pszenicy ozimej to fundament skutecznej adaptacji do zmieniających się warunków uprawy. Wybór ten wpływa bezpośrednio na plonowanie, jakość ziarna oraz odporność upraw na stresy abiotyczne i biotyczne. Rolnicy starannie dobierający odmiany, mogą nie tylko zminimalizować ryzyko strat, ale również wykorzystać nowe możliwości, które mogą pojawić się w wyniku zmian klimatycznych. W poprzednim artykule opisywaliśmy zalety odmiany Vistula (A), która m.in. znajdzie się w materiale siewnym oferowanym przez Agriport.
Optymalne terminy siewu pszenicy ozimej w Polsce w zależności od regionu
Polska północo-wschodnia i wschodnia: od 15 do 25 września
Polska centralna i południowo-wschodnia: od 20 do 30 września
Polska północno-zachodnia: od 20 września do 5 października
Dolny Śląsk: od 25 września do 10 października
Normy wysiewu nasion należy dostosować zarówno do klasy gleby, jak i terminu siewu. Częstym błędem jest zbyt gęsty wysiew na słabych glebach, co paradoksalnie prowadzi do obniżenia plonów. Przy opóźnionym siewie konieczne jest zwiększenie normy wysiewu. W zależności od odmiany oraz wspomnianych parametrów, liczba wysianych nasion może wynosić od 240 do nawet 450 ziaren na metr kwadratowy.
Nawożenie pszenicy ozimej
Profesjonalna technologia uprawy pszenicy ozimej wymaga dostosowania terminów i dawek nawożenia do faktycznej zasobności danego stanowiska w składniki pokarmowe. Analizy glebowe powinno przeprowadzać się co 3 – 4 lata. Dzięki temu możliwe jest ustalenie strategii nawożenia uwzględniającej zmienne warunki pogodowe, ekstremalne zjawiska atmosferyczne, a także zmieniające się wzorce opadów i temperatur. Oto jak można dostosować praktyki i harmonogram nawożenia pszenicy ozimej w celu lepszego przygotowania upraw do tych wyzwań:
Nawożenie Azotem (N), dawka: 120-180 kg N/ha, w zależności od zasobności gleby i oczekiwanego plonu.
Azot należy stosować w kilku dawkach, aby zminimalizować straty związane z wymywaniem lub ulatnianiem gazowym. Pierwsza dawka (40-60 kg N/ha) powinna być aplikowana wczesną wiosną (przed ruszeniem wegetacji), kolejne dawki (łącznie 80-120 kg N/ha) na etapie strzelania w źdźbło oraz przed kłoszeniem.
Nawożenie Fosforem (P), dawka: 30-60 kg P2O5/ha.
Fosfor stosuje się przedsiewnie, aby zapewnić jego dostępność od początku wegetacji. W warunkach stresowych można rozważyć dolistne dokarmianie fosforem w kluczowych fazach, takich jak krzewienie i kłoszenie.
Nawożenie Potasem (K), dawka: 60-100 kg K2O/ha.
Potas można aplikować przedsiewnie lub wczesną wiosną. W przypadku stresu wodnego lub suszy, dodatkowe nawożenie dolistne potasem może być korzystne, aby wspomóc regulację gospodarki wodnej w roślinie.
Nawożenie Siarką (S), dawka: 20-30 kg S/ha.
Siarka jest często stosowana razem z azotem, zwłaszcza w nawozach siarczanowych. Można ją również stosować dolistnie w razie potrzeby, zwłaszcza w okresach intensywnego wzrostu roślin, aby zapobiec jej niedoborom w warunkach stresu abiotycznego.
Nawożenie Magnezem (Mg), dawka: 20-30 kg Mg/ha.
Magnez można stosować przedsiewnie, ale w warunkach stresu lub na glebach lekkich warto zastosować dokarmianie dolistne magnezem w kluczowych fazach, takich jak faza krzewienia i początków kłoszenia.
Nawożenie Wapniem (Ca), dawka zależy od pH gleby, ale zazwyczaj stosuje się wapno w ilości 1,5-3 t CaO/ha co kilka lat.
Wapnowanie należy przeprowadzać przedsiewnie, aby zapewnić odpowiednie pH gleby i dostępność wapnia. Wapń można również aplikować dolistnie, szczególnie w warunkach niskiego pH gleby lub gdy występują problemy z jego dostępnością. Przykładem może być nawóz Agrical.
W jednym zabiegu można połączyć nawożenie azotem, fosforem, potasem, siarką i magnezem, zwłaszcza w nawozach wieloskładnikowych przedsiewnych. Warto jednak monitorować warunki glebowe i dostosować terminy aplikacji, aby uniknąć strat składników odżywczych w wyniku zmiennych warunków pogodowych. Nawożenie dolistne azotem, siarką i magnezem można również stosować w jednym zabiegu, szczególnie w fazach intensywnego wzrostu roślin, aby zminimalizować skutki ewentualnych niedoborów.
(fot. T. Kozar)
Dokarmianie dolistne pszenicy ozimej
Dokarmianie dolistne mikroskładnikami jest skutecznym sposobem optymalizacji nawożenia, zapewniającym skuteczne pobieranie przez rośliny składników pokarmowych. W celu uzupełnienia deficytu poszczególnych mikroelementów warto stosować preparaty wieloskładnikowe o wysokim nasyceniu, które są łatwo przyswajalne dla rośliny i nie zawierają zbędnych balastów. Przykładem takiego nawozu jest Agrisol dedykowany do zbóż. Efektywność dokarmiania roślin może być uzależniona od temperatury otoczenia. Zbyt niska temperatura, poniżej 10°C, powoduje znaczące ograniczenie skuteczności nawożenia. Stosowanie preparatów niewrażliwych na temperatury jest zatem uzasadnione zarówno z praktycznego, jak i ekonomicznego punktu widzenia. Warto dostosować harmonogram nawożenia dolistnego do informacji zawartych na etykietach produktów, gdzie producenci zazwyczaj szczegółowo podają terminy jesiennych i wiosennych zabiegów.
Agrotechnika uprawy pszenicy ozimej a zmiany klimatyczne
Zmieniające się warunki środowiskowe stawiają przed rolnikami nowe wyzwania, które wymagają przemyślanego i elastycznego podejścia do siewu i zbioru pszenicy ozimej. Decydującym elementem, który może zadecydować o sukcesie, jest właściwa technologia uprawy pszenicy ozimej dostosowana do aktualnych warunków pogodowych oraz specyficznych potrzeb roślin w zmieniającym się środowisku. Odpowiednie nawożenie makro- i mikroelementami, pozwala nie tylko na optymalizację plonów, ale również na zwiększenie odporności pszenicy na stresy środowiskowe, takie jak susze czy nieprzewidywalne opady. Współczesna strategia nawożenia powinna opierać się na precyzyjnym doborze dawek i terminów aplikacji składników odżywczych, aby zminimalizować straty i maksymalnie wykorzystać potencjał plonotwórczy gleby. Dobrze zaplanowane i wdrożone zabiegi agrotechniczne, uwzględniające specyfikę lokalnych warunków klimatycznych, mogą znacząco wpłynąć na opłacalność plonów. Przyszłościowe podejście do uprawy pszenicy ozimej wymaga ciągłego monitorowania warunków tak, aby nie tylko sprostać bieżącym wyzwaniom, ale także przygotować się na te, które dopiero nadejdą.
Opracował: Piotr Kucharczyk, Product Manager, Agriport sp. z o.o.
