13 marzec 2025
Uprawa roślin
Uprawa rzepaku ma ogromne znaczenie zarówno dla rolnictwa, jak i gospodarki. Rzepak jest cennym źródłem oleju roślinnego, który znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, chemicznym i energetycznym, w tym coraz większe w produkcji biopaliw. Wytłoki rzepakowe, będące produktem ubocznym tłoczenia oleju, są wartościowym składnikiem pasz dla zwierząt hodowlanych dzięki wysokiej zawartości białka.
Rzepak odgrywa również ważną rolę w agrotechnice. Poprawia strukturę gleby, zwiększa jej żyzność oraz ogranicza erozję. Jako roślina miododajna wspiera populacje pszczół i innych owadów zapylających, co pozytywnie wpływa na bioróżnorodność.
Znaczenie rzepaku jest więc wieloaspektowe – wspiera produkcję żywności i pasz, promuje zrównoważone rolnictwo oraz przyczynia się do rozwoju odnawialnych źródeł energii, co czyni go kluczowym elementem nowoczesnej gospodarki rolnej. Aby plantatorzy mogli osiągać optymalne plony dające równocześnie satysfakcję ekonomiczną, konieczne jest odpowiednie przygotowanie gleby i właściwe nawożenie. Ten przewodnik zawiera szczegółowe i praktyczne porady dotyczące przygotowania gleby oraz nawożenia rzepaku ozimego.
Przygotowanie gleby pod uprawę rzepaku
Przygotowanie gleby pod rzepak ozimy jest kluczowym etapem wpływającym na wschody oraz rozwój roślin w okresie jesieni. Gleba powinna być dokładnie uprawiona, aby nasiona mogły zostać umieszczone na odpowiednio zagęszczonym podłożu i przykryte ziemią o gruzełkowatej strukturze. Znaczenie odpowiedniego zarządzania resztkami pożniwnymi opisaliśmy już w poprzednich artykułach.
Sposób przygotowania gleby zależy od gatunku przedplonu oraz czasu, jaki pozostaje do siewu rzepaku. Na przykład po przedplonach zbożowych, które zbiera się wcześnie, można zastosować klasyczną uprawę roli, która obejmuje orkę przedzimową lub głęboką uprawę agregatem. Na glebach po roślinach bobowatych lub mieszankach bobowato-zbożowych należy zastosować bronowanie talerzowe lub kultywatorowanie, aby rozerwać darń. Wykonanie orki zaleca się na głębokość 20-25 cm, co sprzyja tworzeniu się odpowiedniej struktury gleby i ułatwia rozwój systemu korzeniowego rzepaku.
W przypadku kwaśnych gleb wapnowanie jest niezbędne do uzyskania optymalnego odczynu pH, który powinien wynosić 6,5-7,0. Wapnowanie najlepiej przeprowadzić co najmniej kilka miesięcy przed siewem, aby umożliwić reakcję chemiczną w glebie.
Efektywność wymienionych zabiegów agrotechnicznych znacząco wzrośnie przy zastosowaniu dodatkowo doglebowych preparatów mikrobiologicznych. Należy jednak pamiętać, że skuteczność działania takich preparatów jest ściśle powiązana z odczynem pH gleby. Niskie pH ogranicza proces namnażania się w glebie pożytecznych mikroorganizmów, dlatego tak ważny jest uregulowany odczyn gleby.
Nawożenie rzepaku ozimego – azot, fosfor, magnez, potas i inne składniki pokarmowe oraz dawki
Azot (N)
Azot jest kluczowym składnikiem nawożenia rzepaku ozimego. Nawożenie należy rozpocząć od dawki startowej przed siewem, a następnie kontynuować wczesną wiosną po ruszeniu wegetacji. Poniżej przykładowe dawki azotu w czystym składniku:
dawka startowa: 30-50 kg N/ha przed siewem (w zależności od terminu siewu)
dawka wiosenna: 80-100 kg N/ha w fazie rozety (BBCH 30-32).
dodatkowa dawka: 40-60 kg N/ha w fazie pąkowania (BBCH 50-55).
Fosfor (P)
Fosfor jest niezbędny do prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego oraz kwitnienia. Nawożenie fosforem powinno być wykonane przedsiewnie:
dawka: 40-60 kg P₂O₅/ha.
Potas (K)
Potas wspomaga gospodarkę wodną roślin i zwiększa odporność na stresy abiotyczne:
dawka: 80-120 kg K₂O/ha.
Siarka (S)
Siarka jest ważnym składnikiem, który wspiera syntezę białek i zwiększa efektywność wykorzystania azotu:
dawka: 50-70 kg S/ha, stosowana razem z nawozami azotowymi.
Magnez (Mg)
Przedsiewne nawożenie magnezem powoduje lepsze kiełkowanie i ukorzenienie. Poprawia strukturę gleby, tym samym ułatwia roślinom dostęp do wody i składników pokarmowych.
dawka: 50-70 kg MgO/ha, stosowana razem z nawozami azotowymi.
Dokarmianie rzepaku mikroelementami
Dożywianie dolistne rzepaku mikroskładnikami jest kluczowym zabiegiem agrotechnicznym – szczególnie tam gdzie obserwujemy niską zasobność gleby. Mikroskładniki, takie jak bor, mangan, cynk i molibden, odgrywają istotną rolę w wielu procesach metabolicznych i fizjologicznych rzepaku. Pierwsza dawka nawożenia powinna odbywać się w fazie formowania i rozwoju rozety liściowej. Na wiosnę dokarmianie należy przeprowadzić po ruszeniu wegetacji i w fazie pąkowania. Zastosowanie nawozów dolistnych pozwala na szybkie dostarczenie niezbędnej ilości składników odżywczych, szczególnie w sytuacjach, gdy ich niedobór w glebie jest trudny do skorygowania lub gdy rośliny są w fazie intensywnego wzrostu. Mikroskładniki wpływają na poprawę struktury roślin, zwiększają odporność na choroby i szkodniki oraz wspomagają efektywność fotosyntezy, co przekłada się na lepszy rozwój.
Dokarmianie dolistne jest skutecznym sposobem optymalizacji nawożenia, zapewniającym lepszą kondycję roślin oraz wysoką jakość i ilość plonów. W celu uzupełnienia deficytu poszczególnych mikroelementów warto stosować preparaty o wysokim nasyceniu, które są łatwo przyswajalne dla rośliny i nie zawierają zbędnych balastów. Przykładem takiego nawozu jest Agrisol R. Efektywność dokarmiania roślin może być uzależniona od temperatury otoczenia. Zbyt niska temperatura, poniżej 10°C, powoduje znaczące ograniczenie skuteczności nawożenia. Stosowanie preparatów niewrażliwych na temperatury jest zatem uzasadnione zarówno z praktycznego, jak i ekonomicznego punktu widzenia.
Deficyt boru jest powszechnym problemem w polskich glebach, zwłaszcza w glebach lekkich, piaszczystych oraz tych o niskiej zawartości materii organicznej. Dlatego wymaga oddzielnego akapitu. Skutki braku tego pierwiastka w rzepaku wiążą się bezpośrednio ze spadkiem jakości i ilości plonu. Symptomy niedoboru są charakterystyczne i obejmują zahamowanie wzrostu korzeni, deformacje liści i łodyg, a także problemy z kwitnieniem i zawiązywaniem nasion. Biorąc pod uwagę stosunkowo niski koszt preparatów jednoskładnikowych, zaleca się wykonanie dodatkowego dokarmiania borem, pomimo zawartości tego pierwiastka w kompleksowych nawozach mikroelementowych. Trudności mogą występować w przygotowaniu mieszaniny zbiornikowej. Bor jest reaktywnym pierwiastkiem i może być niestabilny w mieszaninach, dlatego należy przestrzegać zaleceń dotyczących przygotowania cieczy roboczej. Bor może znacząco podnieść pH cieczy roboczej. Warto zmierzyć pH po dodaniu boru i dostosować je do pożądanego zakresu (zazwyczaj 5,5-7). Na rynku jest cała gama jednoskładnikowych preparatów. Wiedza na temat używanej formy nawozu borowego ułatwi przygotowanie cieczy roboczej:
Kwas borowy: obniża pH, dodawany jako pierwszy, trudniej rozpuszczalny.
Boraks i boran sodu: minimalnie podnoszą pH, dodawane na końcu, wolniej rozpuszczalne.
Boroetanoloamina: podnosi pH, dodawana na końcu w postaci roztworu wodnego.
Zalecane dawkowanie boru w czystym składniku:
jesienią w fazie 2-4 liści: 150-200 g/ha
jesienią w fazie 8 liści: 150g/ha
wiosną po ruszeniu wegetacji: 150-200g/ha
Charakterystyczna brązowa pręga wzdłuż przekroju korzenia oznaczająca deficyt boru w rzepaku (fot. J. Żurek)
Wpływ stosowania doglebowych preparatów mikrobiologicznych
Mimo zastosowania zalecanych dawek nawozów plantatorzy często obserwują na jesieni charakterystyczne symptomy oznaczające niedobór poszczególnych składników nawozowych. Objawia się to najczęściej zahamowaniem wzrostu, chlorozą liści, czerwienieniem i zmniejszoną ilością liści oraz ogólnie słabą kondycją roślin. Rozwiązaniem jest zastosowanie przed siewem rzepaku jesienią doglebowych preparatów mikrobiologicznych, których działanie uzupełni w krytycznych fazach azot związany z atmosfery oraz uwolni w glebie zalegające związki fosforu i potasu. Istotne może być stosowanie nawozowych produktów mikrobiologicznych znajdujących się na wykazie preparatów prowadzonym przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy. Daje to gwarancję, że stosowane środki przeszły uprzednio badania dotyczące deklarowanego składu na opakowaniu.
Preparaty mikrobiologiczne zawierają różnorodne mikroorganizmy, które wspomagają procesy zachodzące w glebie i zwiększają efektywność wykorzystania składników odżywczych przez rośliny. Stosowanie tych preparatów może przyczynić się do poprawy struktury gleby, zwiększenia jej żyzności oraz lepszego przyswajania składników mineralnych. Odgrywają również ważną rolę w profilaktyce dotyczącej zabezpieczenia rośliny przed patogenami glebowymi. Przykładem takich preparatów są nawozy z serii Biofix firmy Agriport.
Najważniejsze korzyści stosowania preparatów mikrobiologicznych
Poprawa struktury gleby
Mikroorganizmy w preparatach mikrobiologicznych pomagają rozkładać materię organiczną, co przyczynia się do tworzenia próchnicy. Dzięki temu gleba staje się bardziej przepuszczalna i lepiej magazynuje wodę.
Zwiększenie dostępności składników odżywczych
Mikroorganizmy takie jak bakterie i grzyby mykoryzowe mogą wiązać azot atmosferyczny oraz rozkładać związki fosforu i potasu, udostępniając je roślinom w formie przyswajalnej.
Profilaktyka anty-patogeniczna
Stosowanie antagonistycznych mikroorganizmów, takich jak grzyby z rodzaju Trichoderma oraz np. bakterii ryzosferycznych (PGPR), może skutecznie ograniczać rozwój patogenów. Wprowadzenie takich mikroorganizmów do gleby przyczynia się do poprawy zdrowotności upraw i zmniejszenia potrzeby stosowania środków chemicznych.
Redukcja dawek nawozów mineralnych
Dzięki poprawie dostępności składników odżywczych i efektywności ich wykorzystania, stosowanie preparatów mikrobiologicznych może pozwolić na obniżenie dawek nawozów mineralnych o około 10-30%. W praktyce oznacza to, że rolnicy mogą zmniejszyć ilość stosowanych nawozów, co obniża koszty produkcji i zmniejsza negatywny wpływ na środowisko.
Na koniec kilka wskazówek agrotechnicznych
Monitorowanie gleby – regularne badania gleby co 3-4 lata, pozwala na dokładne określenie jej zasobności i pH, co umożliwia dostosowanie nawożenia do aktualnych potrzeb roślin
Ustalanie dawek nawozów – dawkowanie nawozów powinno być oparte na wynikach analiz gleby oraz prognozowanym plonie. Unikaj nadmiernego nawożenia, które może prowadzić do strat składników odżywczych oraz zanieczyszczenia środowiska.
Przedsiewne przygotowanie gleby – przed siewem należy wykonać orkę oraz zabiegi uprawowe mające na celu uzyskanie odpowiedniej struktury gleby. W przypadku gleb ciężkich wskazane jest dodatkowe spulchnienie gleby. Dodatkowo zastosowanie bezpośrednio przed orką doglebowych preparatów mikrobiologicznych wpłynie korzystnie na żyzność i jakość gleby.
Wapnowanie – regularne wapnowanie gleb o kwaśnym odczynie jest niezbędne do utrzymania optymalnego pH gleby, co sprzyja rozwojowi korzystnych mikroorganizmów glebowych, tworzeniu się próchnicy i lepszemu pobieraniu składników odżywczych przez rośliny.
Dobór odmian z podwyższoną tolerancją na choroby – wprowadzenie odmian rzepaku odpornych na choroby to jeden z elementów pozwalających zakładać wysoki plon o dobrej jakości. Na rynku dostępne są odmiany z podwyższoną tolerancją na suchą zgniliznę kapustnych, zgniliznę twardzikową, czerń krzyżowych czy wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). Warto skorzystać z rozwiązań oferowanych np. przez firmę Pioneer.
Termin siewu – optymalny termin siewu rzepaku ozimego to okres od 10 do 20 sierpnia. Siew w odpowiednim terminie zapewnia właściwe ukorzenienie się roślin przed zimą.
Gęstość siewu – zalecana gęstość siewu wynosi 40-50 nasion/m². Należy unikać zbyt gęstego siewu, który może prowadzić do wybujałego wzrostu i większego ryzyka chorób.
Technika siewu – używanie odpowiednich siewników zapewnia równomierne rozmieszczenie nasion na odpowiedniej głębokości, co sprzyja wyrównanym wschodom i zdrowemu rozwojowi roślin. Siew rzepaku ozimego powinien być przeprowadzony na głębokość 1,5-2 cm w dobrze przygotowanej glebie.
Zwalczanie chwastów – właściwe przygotowanie gleby obejmuje także eliminację chwastów przed siewem, co zmniejsza konkurencję o składniki pokarmowe i wodę. Zastosowanie herbicydów przedwschodowych może być skutecznym rozwiązaniem w walce z chwastami. Biorąc jednak pod uwagę wpływ na początkowy wzrost rzepaku, coraz więcej plantatorów korzysta również z ochrony stosowanej po wschodzie roślin. Przykładem może być pakiet herbicydów Belkar™ i Kliper™ oferowany przez firmę Corteva.
Ochrona przed chorobami i szkodnikami – stosowanie kompleksowej ochrony roślin poprzez monitorowanie pola i stosowanie odpowiednich środków ochrony pozwala na utrzymać rośliny w dobrej kondycji, licząc na wysokie plony. Używanie zaprawionych nasion, regularne lustracje plantacji oraz stosowanie ochrony fungicydowej i insektycydowej w odpowiednich terminach, wspieranej metodami biologicznymi, jest kluczowe dla zdrowia roślin.
Nawożenie rzepaku – podsumowanie
Prawidłowe przygotowanie gleby oraz nawożenie rzepaku ozimego mają fundamentalne znaczenie dla uzyskania wysokich i zdrowych plonów. Odpowiednie zabiegi agrotechniczne, dostosowane do warunków glebowych oraz potrzeb roślin, pozwalają na optymalne wykorzystanie potencjału plonotwórczego rzepaku. Regularne monitorowanie stanu gleby i roślin, a także stosowanie nowoczesnych rozwiązań, takich jak doglebowe preparaty mikrobiologiczne, mogą znacznie zwiększyć efektywność uprawy oraz przyczynić się do zrównoważonego rozwoju rolnictwa, równocześnie przynosząc korzyści ekonomiczne i ekologiczne.
Opracował: Piotr Kucharczyk, Product Manager, Agriport sp. z o.o.
