Uprawa kukurydzy w Polsce

21 sierpień 2024 Uprawa roślin

Uprawa kukurydzy pomimo wahań cen skupu w ostatnich latach, nadal cieszy się ogromną popularnością. Jej wszechstronność i wysokie plony sprawiają, że jest stałym elementem wielu gospodarstw rolnych. Często spotykanym zjawiskiem jest uprawa kukurydzy w monokulturze, czyli na tym samym polu przez wiele lat z rzędu. Choć ta metoda ma swoje zalety, wiąże się również z licznymi wadami, które mogą wpływać na długoterminową rentowność i zdrowie gleby. Płodozmian jest alternatywą dla monokultury, która przynosi korzyści zarówno dla rolników, jak i środowiska.

Monokultura kukurydzy – dlaczego jest tak popularna?

Przyczyny wyboru monokultury

Wielu rolników decyduje się na monokulturę kukurydzy z kilku istotnych powodów:

Wysoka opłacalność uprawy kukurydzy – kukurydza zapewnia wysokie plony, a jej ziarno znajduje szerokie zastosowanie w produkcji pasz, przemyśle spożywczym oraz bioenergetycznym. Cena ziarna kukurydzy oraz możliwość przetworzenia całej rośliny (np. na kiszonkę) sprawiają, że wielu rolników koncentruje się na jej uprawie na dużych obszarach.
Optymalizacja procesów produkcyjnych – rolnicy posiadający specjalistyczny sprzęt do uprawy kukurydzy oraz doświadczenie w jej agrotechnice często wybierają monokulturę ze względu na optymalizację pracy. Koncentracja na jednej uprawie pozwala im zminimalizować koszty i efektywnie zarządzać procesem produkcji.
Stabilność i przewidywalność plonów – kukurydza jest rośliną stosunkowo odporną na zmienne warunki pogodowe, co przekłada się na stabilność produkcji. Dzięki znajomości jej uprawy, rolnicy mogą przewidywać plony i planować swoje działania w dłuższym horyzoncie czasowym.

(fot. P. Kucharczyk)

Zalety monokultury kukurydzy

Monokultura kukurydzy ma swoje zalety, które przemawiają za jej wyborem:

Pełne wykorzystanie specjalistycznego sprzętu – uprawianie kukurydzy na tym samym polu pozwala na maksymalne wykorzystanie specjalistycznych maszyn i narzędzi, co przekłada się na efektywność produkcji.
Redukcja kosztów – skupienie się na jednej uprawie ogranicza koszty związane z zakupem nasion, nawozów i środków ochrony roślin, co może przynieść doraźne korzyści finansowe.
Wysoka efektywność agrotechniczna – dzięki specjalizacji w jednej uprawie, rolnicy mogą zoptymalizować wszelkie procesy związane z siewem, pielęgnacją i zbiorami kukurydzy, co pozwala na osiągnięcie wysokiej efektywności agrotechnicznej.
Korzyści z pozostałości resztek pożniwnych – pozostałości pożniwne, takie jak słoma kukurydziana, są bogate w składniki odżywcze, w tym azot. Słoma kukurydziana zawiera średnio 5–7 kg azotu na tonę suchej masy. Wprowadzając ją do gleby, rolnicy mogą częściowo zastąpić nawozy azotowe, co przynosi oszczędności. Dotyczy to jednak tylko kukurydzy uprawianej na ziarno i wymaga dokładnego rozdrobnienia słomy oraz użycia dodatkowej dawki azotu. Rozkład i mineralizację można przeprowadzić efektywniej używając preparatów mikrobiologicznych. Jednak ta korzyść ma swoje ograniczenia, o których mowa w kontekście wad monokultury.

(fot. P. Kucharczyk)

Wady monokultury kukurydzy

Pomimo korzyści, monokultura niesie ze sobą poważne zagrożenia dla gleby, co w konsekwencji może wpłynąć na długoterminową rentowność gospodarstwa:

Degradacja gleby – wieloletnia uprawa kukurydzy na tym samym polu może prowadzić do wyczerpywania składników odżywczych, w szczególności w przypadku niewłaściwego sposobu postępowania z resztkami pożniwnymi. W efekcie gleba traci swoją żyzność, co negatywnie wpływa na plony i ich jakość.
Wzrost presji chorób i szkodników – monokultura sprzyja rozwojowi patogenów powodujących m.in. choroby głowni kukurydzy, fuzariozę czy zgniliznę podstawy łodygi. Szkodniki typu omacnica prosowianka są plagą szczególnie przy braku rotacji upraw. Z czasem wymaga to stosowania coraz większej ilości środków ochrony roślin. To z kolei zwiększa koszty produkcji i może prowadzić do odporności szkodników na stosowane pestycydy.

(fot. P. Kucharczyk)

Erozja gleby – kukurydza, zwłaszcza we wczesnych stadiach wzrostu, nie zapewnia pełnego pokrycia gleby, co sprzyja jej erozji. W wyniku tego, rolnicy mogą tracić cenną warstwę gleby, co w dłuższym okresie prowadzi do spadku jej jakości.
Zmniejszenie bioróżnorodności – monokultura ogranicza różnorodność roślin i organizmów w glebie, co prowadzi do zmniejszenia jej biologicznej aktywności. Gleba staje się bardziej podatna na niekorzystne warunki, takie jak susze czy choroby.

Czym jest płodozmian i dlaczego jest ważny?

Zamiast monokultury, rolnicy mogą rozważyć wprowadzenie płodozmianu, czyli regularnej rotacji różnych upraw na tym samym polu w kolejnych latach uprawy. W praktyce oznacza to, że kukurydza nie jest uprawiana na tej samej działce co roku, ale przemiennie z innymi roślinami, takimi jak zboża, rośliny strączkowe czy okopowe.

Płodozmian jest jednym z istotnych czynników w zarządzaniu zdrowiem gleby i zwiększaniu wydajności upraw. Gleba, która jest zbyt często wykorzystywana do uprawy jednej rośliny, może ulec wyjałowieniu, co prowadzi do obniżenia plonów, zwiększenia podatności na choroby i szkodniki oraz degradacji struktury gleby. Dzięki płodozmianowi gleba ma możliwość regeneracji, co pozwala na zachowanie jej żyzności oraz zdrowia w dłuższej perspektywie.

(fot. P. Kucharczyk)

Korzyści płodozmianu w uprawie kukurydzy

Poprawa struktury gleby – kukurydza, ze względu na swoje głębokie korzenie, wpływa na strukturę gleby poprzez jej rozluźnianie. Jednak uprawa tej samej rośliny przez kilka lat z rzędu może prowadzić do zbyt intensywnego wyczerpania gleby. Zastosowanie płodozmianu, w którym na zmianę z kukurydzą sadzi się rośliny o płytszych korzeniach, takich jak zboża ozime, pomaga zachować równowagę strukturalną gleby.
Ograniczenie występowania chorób i szkodników – kukurydza jest podatna na wiele chorób i szkodników, które mogą przetrwać w glebie przez dłuższy czas. Uprawa kukurydzy na tym samym polu co roku zwiększa ryzyko nagromadzenia się patogenów i szkodników. Rotacja z innymi roślinami, które nie są gospodarzem dla tych samych patogenów, pozwala na przerwanie cyklu życiowego szkodników i chorób, zmniejszając tym samym ich presję na kolejne uprawy.
Lepsze wykorzystanie składników pokarmowych – każda roślina ma inne wymagania co do poboru składników mineralnych z gleby. Kukurydza, będąc rośliną o wysokim zapotrzebowaniu na azot, przy niewłaściwym zarządzaniu może szybko wyczerpać ten pierwiastek z gleby. Wprowadzenie roślin strączkowych w płodozmianie, które wiążą azot atmosferyczny, pozwala na naturalne uzupełnienie jego zasobów w glebie, co przekłada się na mniejsze zapotrzebowanie na nawozy azotowe w kolejnych latach.
Zwiększenie bioróżnorodności – zastosowanie płodozmianu przyczynia się do zwiększenia różnorodności biologicznej w glebie, co wspiera rozwój mikroorganizmów, korzystnych bakterii i grzybów. Ta różnorodność jest kluczowa dla zdrowia gleby, ponieważ pomaga utrzymać równowagę ekologiczną i wspiera odporność upraw na niekorzystne warunki.
Wzrost plonów w dłuższym okresie – choć wdrożenie płodozmianu może wiązać się z pewnymi kosztami początkowymi, długoterminowe korzyści są nie do przecenienia. Poprawa jakości gleby, lepsze gospodarowanie składnikami pokarmowymi oraz mniejsza presja szkodników i chorób prowadzą do wyższych plonów i bardziej stabilnych wyników produkcji w dłuższym okresie.

(fot. P. Kucharczyk)

Przykłady płodozmianu z kukurydzą

Płodozmian dwupolowy – kukurydza na przemian z rośliną strączkową, np. łubinem. Taka rotacja pozwala na naturalne wzbogacenie gleby w azot oraz ograniczenie rozwoju chwastów i szkodników.
Płodozmian trójpolowy – kukurydza – pszenica ozima – burak cukrowy. W tym przypadku rotacja jest bardziej złożona, ale zapewnia długoterminową stabilność gleby i plonów, redukując ryzyko erozji. Dodatkowo dzięki uprawie buraka cukrowego poprawia się struktura gleby, przygotowując ją pod kolejne rośliny.

(fot. P. Kucharczyk)

Płodozmian czteropolowy – kukurydza – rośliny strączkowe – pszenica – ziemniaki. Ta rotacja jest stosowana głównie w gospodarstwach o zróżnicowanej produkcji, gdzie kukurydza stanowi tylko część całkowitej uprawy. Taki płodozmian optymalizuje wykorzystanie gleby i zasobów, a także wspiera różnorodność biologiczną.

(fot. P. Kucharczyk)

Płodozmian oparty na sekwencji kukurydza - rzepak ozimy niesie ze sobą ograniczenia, zarówno agrotechniczne, jak i biologiczne. Zbiory kukurydzy na ziarno zwykle odbywają się późnym latem lub jesienią (wrzesień-październik), a w niektórych regionach nawet w listopadzie. Rzepak ozimy wymaga siewu w drugiej połowie sierpnia lub na początku września, aby roślina mogła się odpowiednio ukorzenić przed zimą. Te różnice czasowe często powodują, że brakuje wystarczająco dużo czasu na zbiór kukurydzy i przygotowanie pola pod rzepak. Dodatkowo, podobny system korzeniowy obu roślin prowadzi do intensywnego wyczerpywania zasobów gleby z tych samych warstw, co może powodować zubożenie gleby w składniki odżywcze, szczególnie w azot, fosfor i potas. Dlatego taka sekwencja jest rzadko spotykana i traktowana raczej jako „awaryjna”.

Wyzwania związane z wdrożeniem płodozmianu

Choć płodozmian przynosi wiele korzyści, jego wdrożenie może wiązać się z pewnymi wyzwaniami:

Koszty początkowe

Zmienność upraw wymaga zakupu różnych nasion, nawozów i środków ochrony roślin. Ponadto, konieczne może być dostosowanie sprzętu rolniczego do różnych upraw, co generuje dodatkowe koszty.

Planowanie i zarządzanie

Płodozmian wymaga starannego planowania, aby upewnić się, że każda uprawa w danym roku jest dobrze dostosowana do gleby i warunków klimatycznych. Wymaga to od rolników większego zaangażowania i wiedzy agrotechnicznej.

Zmienne zyski w krótkim okresie

Niektóre rośliny stosowane w płodozmianie mogą przynosić niższe zyski w krótkim okresie w porównaniu do kukurydzy. Jednak w dłuższej perspektywie, dzięki poprawie jakości gleby i zmniejszeniu kosztów ochrony roślin, płodozmian może okazać się bardziej opłacalny.

(fot. P. Kucharczyk)

Wybór należy do Ciebie

Monokultura kukurydzy dosyć powszechnie stosowana ze względu na jej efektywność, może prowadzić do poważnych problemów z degradacją gleby, wzrostem presji chorób i szkodników oraz zmniejszeniem bioróżnorodności. Płodozmian oferuje bardziej zrównoważone podejście do uprawy, przyczyniając się do długoterminowej poprawy jakości gleby, zwiększenia plonów i zmniejszenia kosztów produkcji. Pomimo początkowych wyzwań związanych z wdrożeniem płodozmianu, korzyści z jego zastosowania są niepodważalne i mogą zapewnić stabilność produkcji rolniczej na wiele lat.

Opracował: Piotr Kucharczyk, Product Manager, Agriport sp. z o.o.